Nederlands - Modern Grieks

• De zelfstandige naamwoorden worden allereerst verdeeld in drie groepen (grammatikale geslachten) nl. mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. Het geslacht wordt herkend door het lidwoord dat ervoor staat. De uitgangen van de zelfstandige naamwoorden worden verbogen naar naamval en enkel- en meervoud.
• In deze groepen, in elk afzonderlijk, moeten we ook een scheiding maken tussen zelfstandige naamwoorden met in het enkelvoud en meervoud evenveel lettergrepen en zelfstandige naamwoorden die in het meervoud een extra lettergreep erbij krijgen.
• Als we een passende naamval bij een zelfstandige naamwoord zetten, heet dat verbuigen. In veel gevallen is de uitgang van de 1ste naamval genoeg om de betreffende verbuiging aan te geven. Bijvoorbeeld alle zelfstandige naamwoorden in de 1ste naamval met de uitgang «-ο» zijn onzijdig. En met uitzondering van enkele gevallen worden zelfstandige naamwoorden met dezelfde uitgang, die tot dezelfde groep behoren, op dezelfde manier verbogen. Maar zo ongecompliceerd is het helemaal niet, want zelfstandige naamwoorden met de uitgang «-ος» kunnen mannelijk, vrouwelijk en onzijdig zijn, met als resultaat verschillen in de manier waarop de andere naamvallen in het enkel- en meervoud gevormd worden.
• Een belangrijk aspect van de verbuiging van zelfstandige naamwoorden is het accent. We hebben te maken met woorden met het accent op de laatste lettergreep, woorden met het accent op de voorlaatste lettergreep en woorden met het accent op de derde lettergreep van achter.

Zelfstandige naamwoorden van natuurverschijnsels, zielloze voorwerpen en materialen kunnen mannelijk, vrouwelijk en onzijdig zijn. Dus «αέρας» - wind is mannelijk, «καρέκλα» - stoel is vrouwelijk en «κρασί» - wijn is onzijdig

De meeste abstracte zelfstandige naamwoorden zijn op een enkele uitzonderingen na, vrouwelijk. «νόηση» -verstand is bijvoorbeeld vrouwelijk, maar «αφοπλισμός» - ontwapening en «γούστο» - begeerte zijn resp. mannelijk en onzijdig

Met betrekking tot mensen bestaat er een wederzijdse relatie tussen een natuurlijk- en een grammatikaal geslacht.

We kunen nu het volgende vaststellen:

«ο άντρας» is mannelijk (natuurlijk)	het is (grammatikaal) een mannelijk woord
«η γυναίκα» is vrouwelijk (natuurlijk)	het is (grammatikaal) een vrouwelijk woord
«το αγόρι» is mannelijk (natuurlijk)	het is (grammatikaal) een onzijdig woord
«το κόριτσι» is vrouwelijk (natuurlijk)	het is (grammatikaal) een onzijdig woord

Meer natuurlijke en grammatikale geslachten:

Zelfst.naamwoord	mens	natuurlijk	grammatikaal
- ο άνθρωπος	persoon	man of vrouw	mannelijk
- η προσωπικότητα	persoonlijkheid	man of vrouw	vrouwelijk
- ο/η προέδρος	president	man of vrouw	algemeen
- ο ποιητής	dichter	man of vrouw	mannelijk
- η ποιήτρα	dichteres	vrouw	vrouwelijk
- το παιδί	kind	man of vrouw	onzijdig
- τα αδέρφια	broer en zus	man en vrouw	onzijdig

Enkele basis regels voor het verbuigen van zelfstandige naamwoorden:

• We onderscheiden in elk van de drie grammatikale geslachten drie naamvallen, de 1ste naamval (de nominatief), de 2de naamval (de genitief) en 4de naamval de (de accusatief). In het Moderne Grieks komt ook de 5de naamval* voor (de vocatief), die gebruikt wordt als iemand of iets wordt aangesproken.
• Mannelijke zelfstandige naamwoorden eindigen bijna altijd met een klinker + «-ς» in de 1ste naamval enkelvoud. De 2de naamval enkelvoud is dezelfde als de 4de naamval met uitzondering van de zelfstandige naamwoorden met «ος», die in de 2de naamval «ου» als uitgang krijgen. In de 4de naamval wordt de «-ς» achterwege gelaten.
• Bij de vrouwelijke zelfstandige naamwoorden die in de 1ste en 4de naamval een klinker als uitgang hebben wordt in de 2de naamval een «-ς» toegevoegd. Een uitzondering hierop is het vrouwelijke type zelfstandig naamwoord eindigend op «-ος», dat hetzelfde verbuigings patroon heeft als mannelijke zelfstandig naamwoord eindigend op «-ος».
• Overeenkomstige soorten zelfstandige naamwoorden kunnen, afhankelijk van het geslacht van de persoon, mannelijk of vrouwelijk zijn. Zij gedragen zich als de overeenkomende mannelijke zelfstandige naamwoorden eindigend op «-ας», «-ης», «-ος» of «-έας»
• Onzijdige zelfstandige naamwoorden hebben één enkele vorm voor de 1ste- en de 4de naamval, en één enkele vorm voor de 1ste- en de 4de naamval meervoud. Het meervoud eindigt kenmerkend met een «-α», met uitzondering van de onzijdige zelfstandige naamwoorden eindigend op «-ος».
• De 2de naamval meervoud van alle verbuigingen van de zelfstandige naamwoorden eindigen op «-ων».
• Het accent, dat kan verschuiven en andere bijzonderheden in de uitgangen van bepaalde verbuigingen maken het extra ingewikkeld.

N.B.

De uitgangen van de de vocatief (5de nv.) zijn bij de vrouwelijke en onzijdige zelfstandige naamwoorden hetzelfde als in de nominatief (1ste nv.) en accusatief (4de nv.), maar bij de mannelijke woorden is er een aparte vorm voor. Bij deze 5de naamval wordt geen lidwoord gebruikt.

De zelfstandige naamwoorden komen voor in hoofdnamen en gewone namen.

De gewone namen zijn a.v. gedefinieerd:

• dingen zoals: «ο πίνακας» - het schilderij, «η πόρτα» - de deur, «το βιβλίο» - het boek
• personen zoals: «ο πατέρας» - de vader, «η μητέρα» - de moeder, «το παιδί» - het kind
• beesten zoals: «ο σκύλος» - de hond, «η πεταλούδα» - de vlinder, «το περιστέρι» - de duif
• plaatsen zoals: «ο κήπος» - de tuin, «η αυλή» - het erf, «το λιμάνι» - de haven
• abstracte betekenissen zoals:«η αγάπη» - de liefde, «η αποστολή» - de zending, «η ασφάλεια» - de veiligheid
• activiteiten zoals: «η φυγή» - de vlucht, «το τρέξιμο» - het hardlopen
• situaties zoals: «ο ύπνος» - de slaap, «η ησυχία» - de kalmte, de rust

De hoofdnamen zijn namen van personen, dingen, beesten, plaatsen, dagen, maanden en feesten. Zij beginnen met een hoofdletter en hebben geen meervoud vorm.

• «Γιώργος», «Ελένη», «Πέτρος Κωνσταντίνου» - George, Helen, Peter Konstantinoe
• «το πλοίο Άνεμος» - De boot «Anemos»
• «η γάτα μας η Χιονάτη» - Onze kat Gionati
• «ο ποταμός Νέστος» - De rivier de Nestos
• «η Θεσσαλία» - Thessalië (streek in Griekenland)
• «η Δευτέρα» - maandag
• «ο Αύγουστος» - augustus
• «η Πρωτοχρονιά» - Nieuwjaar

Bij de bepaalde lidwoorden hebben we al geleerd dat de eigen namen altijd vergezeld gaan van een bepaald lidwoord.

Als geen zelfstandige naamwoord wordt genoemd, wordt aan de vorm van een begeleidend woord zoals lidwoord, bijvoegelijke naamwoord of een bijwoord het geslacht van de betreffende persoon gezien:

ελληνικά	ολλανδικά
είναι ωραίος	hij is knap (mooi)
είναι ωραία	zij is knap (mooi)
είναι ωραίο	het is mooi (bv. een kind)

Als geen zelfstandige naamwoord wordt genoemd en als het geslacht van de betreffende irrelevant is, wordt het mannelijke geslacht gebruikt:

Ποιος θα φύγει αύριο;	Wie (welke persoon) zal morgen vertrekken?
Ποιοι θα φύγουν αύριο;	Wie (welke personen) zullen morgen vertrekken?

Als geen zelfstandige naamwoord wordt genoemd, maar als de spreker wel denkt te weten of de vraag een man of een vrouw betreft:

Ποια θα φύγει αύριο;	Wie (welke vrouw) zal morgen vertrekken?
Ποιες θα φύγουν αύριο;	Wie (welke vrouwen) zullen morgen vertrekken?

Het mannelijke geslacht is de geschikte vorm voor een bijvoegelijk naamwoord dat zelfstandig wordt gebruikt:

Ο πλούσιος φροντίζει το(ν) φτωχό	De rijke (persoon) verzorgt de arme (persoon)
Η πλούσια φροντίζει τη φτωχή	De rijke (vrouw) verzorgt de arme (vrouw)

Als er gesproken wordt over een gemengde groep, van mannen en vrouwen, dan wordt de mannelijke vorm gebruikt. De vrouwelijke vorm wordt alleen gebruikt als er geen twijfel bestaat over het geslacht:

Όλοι σας τον αγαπάτε.	Jullie houden allemaal van hem.
Όλες σας τον αγαπάτε.	Jullie (vrouwen) houden allemaal van hem.

De onzijdige vorm wordt gebruikt voor de verbuigbare getallen (drie en vier). Staat het getal echter vóór een vrouwelijk zelfstandig naamwoord dan wordt het ook in de vrouwelijke vorm verbogen:

η σελίδα τέσσερα	pagina vier
τέσσερις σελίδες	vier pagina's

Alle woorden die het zelfstandig naamwoord wijzigen verschijnen in hetzelfde geslacht als dat woord ongeacht het geslacht van de betreffende persoon:

Ο Νίκος (mnl) έγινε μεγάλη προσωπικότητα (vrl).	Nick werd een grote persoonlijkheid.
Η Ελένη (vrl) είναι το μεγαλύτερο παιδί (onz.).	Helen is het oudste kind.

Zinnen met zelfstandige naamwoorden die tegengesteld aan elkaar zijn hoeven niet per se in geslacht gelijk te zijn:

η γυναίκα (vrl) μοντέλο (onz)	het vrouwelijke model
ο άντρας (mnl) προσωπικότητα (vrl)	de mannelijke persoonlijkheid

Het geslacht van de zelfstandige namen van dieren houdt niet altijd verband met het natuurlijke geslacht van het dier:

 

* Sommige bekende dieren hebben drie namen, een algemene, een voor het vrouwelijke geslacht en een voor het mannelijke geslacht. Als aanvulling op bovengenoemde drie namen voor schaap is er nog het woord «αρνί» (lam).

Enkele huisdieren hebben twee namen, een algemene die een van de twee geslachten benoemd en de andere naam voor het overgebleven geslacht:

 

* Dit zijn extra woorden die geen geslacht aangeven. «γάτι» is een verkleinwoord dat klein poesje/kitten betekent en «σκύλι» kan de beide andere woorden voor hond vervangen, maar het kan ook jonge hond/puppy betekenen, alhoewel daar ook het woord «κουτάβι» voor bestaat.

«η σκύλα» betekent ook bitch

Wilde dieren hebben maar één naam. Als het geslacht van het dier moet worden beschreven moet het woord vergezeld gaan van het bijvoegelijke naamwoord voor het vrouwelijke of mannelijke geslacht:

- η αλεπού	vos (vrl)
- η αρσενική αλεπού	de mannelijke vos

- ο ελέφαντας	olifant (mnl)
- ο θηλυκός ελέφαντας	de vrouwelijke olifant

Veel zelfstandige naamwoorden van mensen met een bepaald beroep zijn van een algemeen geslacht, d.w.z. ze worden in de mannelijke vorm gebruikt om een vrouwelijk beroep aan te duiden, vergezeld van het vrouwelijke lidwoord (of bijvoegelijke naamwoord, bijwoord, bepalingen). Ze volgen de uitgangen van het mannelijke verbuigingspatroon. Bij een zelfstandig naamwoord van algemeen geslacht is het nodig of wenselijk om het geslacht aan te geven.

Alleen bij zelfstandige naamwoorden van algemeen geslacht verschijnen de woorden die ze kunnen wijzigen, zoals lidwoorden, bijvoegelijke naamwoorden, persoonlijke voornaamwoorden en bepalingen in de mannelijke of vrouwelijke vormen overeenkomstig het geslacht van de persoon die wordt aangeduid.

ελληνικά	ολλανδικά
Αυτός είναι ένας καλός γραμματέας	Hij is een goede secretaris.
Αυτή είναι μια καλή γραμματέας	Zij is een goede secretaresse.

Als het geslacht van de persoon niet omschreven of bekend is, wordt het mannelijke geslacht gebruikt:

ο διερμηνέας αυτού του βιβλίου

de vertaler van dit boek (de persoon die dit boek vertaalt)

Als de spreker of schrijver het echte geslacht van de persoon duidelijk wil maken kan hij dit doen door een zelfstandige naamwoord toe te voegen dat op niet mis te verstane wijze aangeeft of hij een man of een vrouw bedoelt, a.v.:

μια γυναίκα συγγραφέας	een vrouwelijke schrijver
ένας άντρας συγγραφέας	een mannelijke schrijver
μια γυναίκα διευθύντρια	een vrouwlijke directeur

 

In de laatste zin is te zien dan het extra woord «γυναίκα» en «διευθύντρια» beiden van vrouwelijk zijn. In dit geval wil de spreker benadrukken dat de directeur een vrouw is. Mede door het lidwoord «μια» is de strekking van de zin: een directeur die toevallig ook een vrouw is. (Het woord «διευθύντρια» is de vrouwelijke vorm van «διευθυντής»).

Mannelijke zelfstandige naamwoorden van algemeen geslacht met de uitgang «-ας»:

Mannelijke zelfstandige naamwoorden van algemeen geslacht met de uitgang «-ης»:

* Net zoals «συγγενής» hebben ook deze woorden twee uitgangen in de 2de naamval enkelvoud, «-ή» en «-ούς», maar hier wordt de «-ούς»- vorm vaker gebruikt dan de «-ή»- vorm.

** «πρέσβειρα» - ambassadrice

Veel mannelijke zelfstandige naamwoorden van beroepen hebben ook een vrouwelijk woord waarbij aan het mannelijke woord een achtervoegsel is toegevoegd zoals «καθηγητής» - mannelijke professor en «καθηγήτρια» - vrouwelijke professor:

• «νοσοκόμος» - verpleger / «νοσοκόμα» - verpleegster
• «νοικοκύρης» - heer des huizes / «νοικοκυρά» - vrouw des huizes
• «φοιτητής» - student / «φοιτήτρια» - studente
• «δάσκαλος» - onderwijzer / «δασκάλα» - onderwijzeres
• «εργάτης» - arbeider / «εργάτρια» - arbeidster
• «μαθητής» - leerling / «μαθήτρια» - leerlinge

Mannelijke zelfstandige naamwoorden van algemeen geslacht met de uitgang «-ος»:

Mannelijke zelfstandige naamwoorden van algemeen geslacht met de uitgang «-εας»:

Hoewel tal van leenwoorden uit andere talen de griekse verbuigingspatronen opvolgen is er ook een alsmaar uitbreidend aantal dat niet aan deze patronen is aangepast. Aan elk van deze woorden wordt, wanneer in het Grieks gebruikt, een van de drie geslachten toegewezen. Als er geen dwingende reden wordt aangegeven om anders te werk te gaan, wordt een onverbuigbaar zelfstandig naamwoord toegewezen aan het mannelijke of vrouwelijke geslacht als het een menselijk wezen betreft, zoniet dan wordt het onzijdig.

Weliswaar kan de toewijzing aan een speciaal geslachtscategorie van een origineel niet-grieks zelfstandig naamwoord onder invloed staan van de volgende factoren:

• het geslacht in de taal van herkomst
• de uitgang
• de betekenis
• de nabijheid van een grieks zelfstandig naamwoord, waarvan het geslacht duidelijk is

Uit het Frans worden vaak zelfstandige naamwoorden eindigend op een -e verbogen als de griekse woorden eindigend op een «-α», maar er zij ook veel andere woorden uit het Frans:

• «η πλαζ» (la plage) - strand
• «η πρεμιέρα» (première) - eerste voorstelling
• «το αλκοόλ» (alcool) alcohol
• «το ασανσέρ» (ascenseur) lift
• «το μετρό» (métro) - ondergrondse, metro
• «το σινεμά» (cinéma) van bioscoop
• «το σπορ» (sport) van sport, athletiek

Uit het Engels

• «το βίντεοτο» (video) - video
• «το κομπιούτερ» (computer) - computer («υπολογιστής» met dezelfde betekenis wordt vaker gebruikt)

Uit het Italiaans wordt voor de zelfstandige naamwoorden eindigend op een -a en -o meestal in het Grieks het vrouwelijke «-α» en het onzijdige «-ο» gebruikt:

• «η πίτσα»- pizza
• «το πιάνο» - piano

Tegengesteld hieraan worden relatief veel recente aardrijkskundige namen toegewezen aan het vrouwelijke «-α»:

• «η Τανζανία» - Tanzanië

Sommige vreemde zelfstandige naamwoorden worden toegewezen aan het geslacht van het vergelijkbare Griekse woord:

• «οι Τάιμς »- de Times (krant), hier wordt het mannelijke meervoud gebruikt door de overeenkomst met de mannelijke woorden «ο χρόνος» en «ο καιρός» die ook tijd betekenen.

Voetbalteams zijn vaak vrouwelijk vanwege het Griekse vrouwelijk woord «η ομάδα» - team

• «η Σέφιλντ» - Sheffield Wednesday, maar «το Σέφιλντ» is de stad Sheffield

Merknamen van producten zijn hetzij mannelijk of vrouwelijk overeenkomstig met het geslacht van het Griekse zelfstandige naamwoord dat het product omschrijft:

• «ένας Μάκιντος» - een Mac («ο υπολογιστής» - computer)

Er zijn enkele vrouwelijke automerknamen, maar de meeste zijn onzijdig:

• «η Ρολς-Ρόις» - Rolls Royce
• «το Πεζό» - Peugeot

Namen van schepen, inclusief de Griekse, overeenstemmend met het Griekse woord «το πλοίο» - schip zijn meestal onzijdig en worden gewoonlijk niet verbogen:

• «το Άνδρος» - de Andros
• «ο καπετάνιος του Άνδρος» - de kapitein van de Andros

De namen van bedrijven zijn doorgaans vrouwelijk vanwege het Griekse woord «η εταιρεία» - bedrijf

• «η Ήλιος» - Ilios (groot pasta bedrijf)
• «ο πρόεδρος της Ήλιος» - de directeur van Ilios

Onverbuigbare zelfstandige naamwoorden hebben één vorm voor alle naamvallen van de drie geslachten, mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. Zoals gezegd is een groot aantal zelfstandige naamwoorden van vreemde herkomst niet aangepast aan het Griekse verbuigingspatroon. Dit zijn met name de plaatsnamen en eigennamen. Maar ook de namen van het Griekse alfabet «το άλφα», «το βήτα», «το γάμα» etc. zijn onverbuigbaar.

Voorbeelden (mannelijk)

Voorbeelden (vrouwelijk)

Voorbeelden (onzijdig)

Sommige mannelijke zelfstandige naamwoorden een verandering in meervoud naar onzijdig, soms als aanvulling op het mannelijke meervoud, met een andere betekenis:

Mnl.zlfst. nw (ο)	ned.	mnl meervoud (οι)		onz.meervoud (τα)
βράχος	rots	βράχοι	rotsen	βράχια	rotsen
δεσμός	binding	δεσμοί	bindingen (figuratief)	δεσμά	(hand)boeien (letterlijk)
καπνός	rook, tabak	καπνοί	droombeelden	καπνά	tabak
λαιμός	keel, hals	λαιμοί	halzen	λαιμά	schorre keel
λόγος	spraak, reden	λόγοι	redenen	λόγια	het woord
πηλός	klei, mortel	πηλοί	mortel	πηλά	de klei(inform.)
πλούτος	weelde, rijkdom			πλούτη	de rijken
σανός	hooi			σανά	het hooi
σκελετός	skelet, geraamte	σκετελοί	skeletten	σκετελά	(boeken)planken
σταθμός	station	σταθμοί	stations	σταθμά	gewichten
χρόνος	tijd, jaar	χρόνοι	tijden	χρόνια	jaren